Θα σας μιλήσω για την Ιψενική < Αγριόπαπια > που είχα τη χαρά να παρακολουθήσω στο Θεατρο ΕΚΑΤΗ ύστερα από πρόσκληση της κας Βαλεντίνης Λουρμπά, κυρίως μέσα από ένα – απο τα πολλά που υπάρχουν στο εργο, ισως το πιο χαρακτηριστικό – <ιψενικό τρίγωνο>.
Αυτό που συγκροτείται απο τον κεντρικό πρόσωπο, τον Γιάλμαρ Εκνταλ και τους δυο <συνομιλητές> του, Γκράιγκερς και Ρέλλινγκ ! όλοι υπό την προβληματική πατρική <φιγούρα> που τίθεται σε διερώτηση !
Να είσαι <ο 13ος στο τραπέζι>! Αυτός που μπορεί να αναλάβει απρόσκλητος τη <λυτρωτική βρώμικη δουλειά >
Αυτή είναι η ισχυρή απόφαση, η ουσιαστική επιδίωξη, ο τελικός προορισμός του ανθρώπου των <ευγενικών αισθημάτων> και <υψηλών ιδανικών>, που απελευθερώνει η <ρομαντική θλίψη>. Αποτελεί για αυτόν αυτή η <απελευθέρωση> μία κάποια απόδειξη! Δίνει ένα νόημα στη ζωή μέσα από το αυθόρμητο και χαρούμενο πνεύμα της αυτοθυσίας, της Αβρααμικής θυσίας του αγαπημένου πλάσματος. Αυτή η στάση αποτελεί για τον νευρωτικό <ιδεαλιστή> των <ιδανικών απαιτήσεων> το θεμέλιο της οικογενειακής αγάπης και του επιτυχημένου γάμου. Είναι στόχος ζωής, στον οποίο σε καλεί, μεσα από μία ιεραποστολική στάση, που θέλει να σου <ανοίξει τα μάτια>! Να σε βάλει στο σωστό δρόμο ! Να κάνει – όπως δηλώνει – σωστό ζευγάρι τους Εκνταλ! Μία άρρωστη συνείδηση, που βλέπει εύκολα την δυσωδία στο χώρο, την αρρώστια στον άλλο, την απελπισία στις απεγνωσμένες του κινήσεις καθώς προσπαθεί να ανασυρθεί από το βυθό! Μια επιδίωξη, που θέλει να ταυτιστεί με το έξυπνο κυνηγόσκυλο, που κυνηγά πληγωμένες αγριόπαπιες.
Ο Ίψεν συγκροτεί το παραπάνω σχήμα του <επιτακτικού ιδεώδους> στο <πρόσωπο> του υιού Γκράιγκερς Βέρλε. Αυτός – διαφαίνεται μια προσκόλληση στη μητερα του που είναι πεθαμένη – εκφράζει τις απόψεις του σε συνεχή σύγκρουση με τον πατέρα του, που τον θεωρεί κατάρα και καταστροφή του και αρνείται τις υπηρεσίες του. Το βαθύ χάσμα που τους χωρίζει τροφοδοτεί υπόγεια τον ανικανοποίητο & παρεμβατικό χαρακτήρα του υιού Γκράιγκερς.
Να είσαι <ο 13ος στο τραπέζι>! Εγώ θα το πω ο <παρείσακτος> άρα συμπεραίνω ο συνοδοιπόρος του θανάτου!
Μία φλυαρία, που δεν μπορεί να γίνει πιστευτή, είναι αυτό το <επιτακτικό ιδεώδες> Κούφια λογια η στάση αυτή της θυσίας για τον υπέρμαχο της <αποτελεσματικής θεραπείας> γιατρό Ρέλλινγκ. Ένα μελοδραματικό σιρόπι, που εδράζεται σε αυτοθαυμασμό και αυτολύπηση. Μια παραφροσύνη! Μία κρίση μασκαρεμένης οξείας ειλικρίνειας, μια διαστροφή, ένα διαρκές παραλήρημα ηρωοποίησης για να υπάρχει και κάτι, που να λατρεύεται εκτός εαυτού. Στον αντίποδα της ναρκισσιστικής ανεξόφλητης <επιταγής του ιδεώδους>, ο γιατρός <θεραπευτής> Ρέλλινγκ, που το <ιδεώδες> είναι για αυτόν το φρικώδες, που ζητά εξαργυρώσεις και το όνομα του είναι ψέμα, καλλιεργεί το εξ ίσου προβληματικό, <ζωτικό ψεύδος> ως διεγερτικό παράγοντα, που σε απομακρύνει δήθεν από νεανικές αυταπάτες ενώ σε διατηρεί σε εγρήγορση.
Η επιταγή του <υψηλού ιδεώδους> και η αυταπάτη του <ζωτικού ψεύδους> -αλλιώς θα το λέγαμε η διαμάχη του νευρωτικού ιδεαλισμού με τον διεγερτικό ρεαλισμό — αυτοί οι δυο <σημαίνοντες άλλοι της επικύρωσης > , προϊόντα των σκοτεινών απόνερων της <ρομαντικής παραγωγής> του καιρού του Ίψεν, βρίσκουν λαμπρό πεδίο εφαρμογής στη προσπάθεια διαμόρφωσης του <προσώπου> – πολυ κοντα στο < προσωπείο> – του Γιάλμαρ Εκνταλ, που εκπροσωπεί τον διχασμένο, διασπασμένο, φυγόπονο τύπο της συνεχούς αναβολής, αλλά και έπαρσης, τον άνθρωπο της αποτυχίας ανάληψης εαυτού και άλλου και ταυτόχρονα της θυματοποίησης, της υποψίας, της υπόσχεσης, του όρκου, άρα και της επιορκίας, που αναγκαστικά ακολουθεί.
Η κόρη του Γιάλμαρ η Εντβιγκ, με σημαδεμένο το μέλλον της απο αγιάτρευτη αρρώστια των ματιών, είναι η χαρά και ο καημός του. Επιθυμία της είναι η <επιθυμία του πατρός>! Στοιχειωμένη απο την ανάγκη αποδοχής και το φόβο εγκατάλειψης απο τον πατέρα της, βάζει τη προσευχή στη ζωη της και την πληγωμένη αγριόπαπια στη προσευχή της! Ο πατέρας του Γιάλμαρ ο Γερό -Εκνταλ ζει στη σκιά του παλιού του εαυτού των θρησκευτικών και κοινωνικών <στερεοτύπων>. Η νέα εφεύρεση του Γιάλμαρ, θα επιτρέψει στον πατέρα του να <ξαναφορέσει τη στολή του>. Αυτός ο <μεγάλος προορισμός> με κορώνα την ανεξαρτησία του, τον εμψυχώνει πάνω από το φτωχικό ταπεινό του περιβάλλον. Ο Γιάλμαρ αισθανόμενος τις επιταγές του ιδεώδους θέλει να πνίξει την αγριόπαπια, το εξ αμέλειας < δώρο> του γερό Βέρλε, του πλούσιου εργοδότη, που ταπείνωσε την οικογένεια του. Θελει να σκοτώσει την αγριόπαπια, το δικό του εσωτερικό, πληγωμένο παιδί, πράξη σωτηρίας, που διαρκώς αναβάλλει δήθεν προς χάριν της κόρης του. Η εφεύρεση-<ζωτικό ψεύδος> είναι ο εσωτερικευμένος φενακισμένος λόγος, που θα τον απελευθερώσει από το επονείδιστο, παμπάλαιο, λησμονημένο χρέος προς το γέρο Βέρλε, τον πατέρα του Γκράιγκερς , θα τον ανυψώσει στα μάτια της γυναίκας και της κόρης του και θα κάνει το γάμο του να στεριώσει.
Ο Γιάλμαρ πιστεύει ότι δεν υπάρχει δικαιοσύνη, που να μπορεί να δοθεί απο τον άνθρωπο σε αυτό τον κόσμο. Η μοίρα ας αποδώσει δικαιοσύνη! Αυτή- όπως πιστεύει – είναι που τελικά θα απαιτήσει σε ανταπόδοση τα μάτια του γερο- Βέρλε, που πέρασε την ευπάθεια του στη Εντβιγκ, που είναι όπως πιστεύει δικό του παιδί με τη Γκίνα, το <αθώο πλάσμα>, που ήταν παλιά στην υπηρεσία του και το εξαπάτησε, τη σημερινή γυναίκα του Γιάλμαρ. Η δωρεά-προϊόν ενοχής – του Βέρλε προς τη Εντβιγκ, που τη διασφαλίζει εφ όρου ζωης με ένα μόνιμο χρηματικό ποσό, για τον Γιάλμαρ είναι στυγνή εξαγορά. Του θυμίζει τη δίκη του ανημπόρια !
Ο Γιάλμαρ θέλει να νιώσει ήρεμος, στο περιβάλλον του. Εγκαταλείπει την εφεύρεση του! Επηρεασμένος από το νεο ζωτικό ψεύδος του Ρέλλινγκ συνειδητοποιεί την έφεση του για κάποια σημαντική ανακάλυψη στον τομέα της φωτογραφίας. Η Εντβιγκ του γίνεται εμπόδιο. Τρομακτική αμφιβολία τον κατακλύζει για την ειλικρίνεια της αγάπης της γι αυτόν. Θα παραμείνει άραγε κοντα στο φτωχό φωτογράφο; Η δωρεά του Βέρλε του φαίνεται σαν η αρχή μίας εισβολής, που μπορεί να του αφαιρέσει τα πάντα ακόμα και τη Εντβιγκ. Ζητά αποδείξεις για την αγάπη της κόρης του ! Αναζητά ένα ακόμη ζωτικό ψεύδος! Ο Γκράιγκερς αξιώνει για λογαριασμό του αυτές τις αποδείξεις μέσω μιας επιτακτικής εντολής, ιδεώδους αξίωσης, που απευθύνει στη Εντβιγκ! Τη θυσία του πλέον για αυτήν αγαπημένου! της αγριόπαπιας!
Τι δικαιολογία θα μπορούσε να δώσει σε τρίτους ο Αβραάμ εάν είχε διαπράξει τελεσίδικα την θυσία του Ισαάκ, διερωτάται ο Κίρκεγκαρντ, πολύ γνωστό ερώτημα θέλω να πιστεύω στον Ίψεν. Ότι υπάκουσε σε μία εσωτερική φωνή, που ζητούσε τη σφαγή του παιδιού του; Σε αντίθεση με τη θυσία της κόρης, που πραγματοποίησε ο Αγαμέμνων, στη περίπτωση του Αβραάμ δεν υπάρχει καμία εξωτερική κοινωνική, πολιτειακή η άλλη νομιμοποίηση. Το πρόβλημα είναι ακομα πιο μεγάλο όταν δε μπορείς να δικαιολογήσεις τη θυσία ούτε στον εαυτό σου τον ίδιο. Πολύ περισσότερο όταν η θυσία – η εκχώρηση της επιθυμίας σου σε τρίτο – είναι αποτέλεσμα εξωτερικής φωνής, επιβολής, που σου δημιουργεί εσωτερικές συγκρούσεις ! Με αυτό τον τρόπο η Εντβιγκ οδηγείται αναπόδραστα στην αυτοχειρία. Σκοτώνει κατω απο το βάρος του εσωτερικού της διλήμματος τον ίδιο τον εαυτό της ! Δε μπορεί να θυσιάσει την αγριόπαπια, την πληγωμένη της πλευρά, που αγαπά, το πλάσμα για το οποίο προσεύχεται να μην πεθάνει, τον προστάτη της από όλα τα κακά! Δεν μπορεί να τη θυσιάσει ούτε προς χάριν του Γιάλμαρ, όπως της ζητήθηκε απο το <επιτακτικό ιδεώδες του Γκράιγκερς! Ταυτόχρονα όμως αναζητά την πατρική αγάπη-παρουσία! Θελει να δώσει απόδειξη της δίκης της αγάπης στον πατέρα της ! Αδιέξοδο ! Παίζει με τη φωτιά ! Γίνεται έτσι κατά τη γνώμη μου η ίδια ο παρείσακτος, ο 13ος άνθρωπος στο οικογενειακό <τραπέζι> ! Ο άνθρωπος που ερωτοτροπεί με το θάνατο !
Ο Ίψεν είναι καταιγιστικός ! Καταδείχνει εμφατικά ένα αδιέξοδο! Οι πρωταγωνιστές της ιλαροτραγωδίας του δεν κατανοούν τα θανατηφόρα παιχνίδια τους ούτε ακόμη μετά το θάνατο της Εντβιγκ! Αιώνια επιστροφή του ατελέσφορου, του παραπλανητικού, του καταστροφικού! Της <στάσης του δούλου> θα έλεγε ο Νίτσε ! Συνεχής επαναδιατύπωση, απο όλα τα όργανα της κακόφωνης προβληματικής οικογενειακής και κοινωνικής ορχήστρας, της απόλυτης δοξασίας του <ζωτικού ψεύδους> που είναι το άλλο όνομα η καλύτερα αλλάζει τα σημάδια του με την < ιδανική επιταγη/αξίωση> Το θεϊκό θέλημα, η ανέλπιστη ώρα της κλήτευσης, η ανθρώπινη αδυναμία, ο σκοτεινός βυθός, το απλό αδιάφορο λείψανο, επιστρατεύονται στους λόγους τους για να ξορκίσουν το κακό και να απαλύνουν το πόνο/ενοχή τους!
Η αγριόπαπια! Το πληγωμένο ανυπεράσπιστο, φυλακισμένο <εξημερωμένο> πλάσμα της άγριας φύσης/ καθηλωμένης φύσης του ίδιου του ανθρώπου, με το οποίο ταυτίστηκε η Εντβιγκ! Η φαντασματική – μεταξύ ύπαρξης και ανυπαρξίας – παρουσία της αγριόπαπιας είναι ένας αποκαλυπτικός καθρέφτης για το στερεοτυπικό παραλήρημα του καθένα! Η ψυχή που συνάντησε το λυτρωτικό βυθό για τον Γκράιγκερς! Το λειτουργικό ψεύδος για το Ρέλλιγκ! Το καταραμένο δώρο για τον Γιάλμαρ! Η εκδίκηση του δάσους για τον στερεοτυπικό γερό Εκνταλ! Η αποδεκτή κατάληξη για τη συμβατική Γκίνα της επιβίωσης! Ένα φάντασμα που στοιχειώνει τον κάθε ένα!
Πολυ ενδιαφερουσα η παράσταση στο Θεατρο ΕΚΑΤΗ! Η παραγωγική σκηνοθεσία της Βαλεντίνης Λουρμπά, που ξέρει να συλλέγει απλά, μεθοδικά και χαμηλόφωνα την εξαιρετικότητα του καθημερινού, μαζί με τους συνεργάτες της, που επιμελήθηκαν όλους τους επι μέρους σημαντικούς τομείς της παράστασης και κυρίως η στο ίδιο πνεύμα ερμηνευτική δεινότητα των ηθοποιών, μας δίνουν το Ιψενικό κείμενο νοηματικά στο πιάτο! Πολυ σπουδαίο επίτευμα !
